लोकतन्त्र
परिचय
प्राचिन उन्नान्ले परिभाषित एवम अभ्यास गरेको र प्रजातन्त्र र रोमंले युरोपमा ठुलो प्रभाब पर्यो। एय्थेन्सका कानुनका ज्ञाता तथा गीतकार सोलोन (Solon 638-558 BCE)ले थोरै धनि ले धेरै गरिबमाथि सासन गर्यो भनि तत्लाकिन शासन प्रणाली बिरोध गर्दै प्रजातन्त्रको पक्चामा अवाज उठाएका थिए। अत :प्रजातन्त्र भनेको जनता द्वारा जनताका लागि जनताले नै तय गरेको विधिद्वारा गरिने सासन पद्वति हो। त्यहि प्रजाति को परिवर्तित एवम बिवासित रुप लै लोकतन्त्र भनिन्छ।
एथेन्सका क्यलेस्थेन्स (Chisthenes) ले नयाँ शासन व्यवस्थाका लागी डेमोस र केटस (Demos and Krats)सब्द को प्रयोग गरेका थिए। येसको अर्थ जनताको सासन थियो। त्यसले क्यलेस्थेन्सलाई प्रजातन्त्र का पिता मानिन्छ।
एकाई ६ पाठ ४कक्षा ११ सामाजिक अध्ययन अभ्यास र क्रियाकलाप तल छ:
Unit 6 Lesson 4 Grade 11 Social Studies exercises and activities are below:
क्रियाकलाप
२.तपाईंले विश्वमा लोकतन्त्रको उदय भएको स्थानमध्ये युरोप वा अमेरिकाका एक जना पत्रमित्र बनाउनहोस् यस पाठल'तपाईंको कुल जिज्ञासा पुरा गर्न सकेको छैन यस्ता जिज्ञासासम्बन्धी प्रश्न बनाउनुहोस् र पत्रमित्रलाई प्रश्नको उत्तर दिन अनुरोध गर्दै पत्र लेख्नुहोस्।
Ans:प्रिय [पत्रमित्रको नाम],
नमस्ते! म तपाईंको पत्र प्राप्त गर्नका लागि उत्सुकतापूर्वक छु। तपाईंलाई विश्वमा लोकतन्त्रको उदय भएका स्थानमा जानकारी प्रदान गर्नका लागि मलाई गर्व लाग्छ। यहाँ निम्नलिखित जिज्ञासासम्बन्धी प्रश्नहरू छन्:
1.युरोप र अमेरिकामा लोकतन्त्रको उदयको इतिहासमा कति वर्ष पछि तपाईंले पत्रमित्रको रूपमा सक्रिय भएका छन्?
2. युरोपमा लोकतन्त्रको उदयको प्रमुख कारणहरू के थिए? अमेरिकामा के कारणहरू थिए?
3. युरोप र अमेरिकामा लोकतन्त्रको विकासमा विद्यमान कुन-कुन धार्मिक, सांस्कृतिक, राजनीतिक वा ऐतिहासिक प्रभावहरू थिए?
4.युरोप र अमेरिकामा लोकतन्त्रको मूलप्रणालीहरूका बारेमा तपाईंको धारणा के छ? के विशेषताहरू छन् जुन तपाईंलाई आकर्षित गर्छन्?
5. युरोप र अमेरिकामा लोकतन्त्रको संरचना, नियमन र न्यायप्रणालीका बारेमा तपाईंको मत के हो? के तपाईंले कुनै अवस्था वा घटनामा सम्पूर्णतया सहमत हुनुहुन्छ?
मलाई उम्मेद छ कि यी प्रश्नहरूले तपाईंलाई विचारवान र उत्तेजित गर्नेछन्। कृपया यी प्रश्नका उत्तरहरूलाई तपाईंको नजिकको अनुभव, अध्ययन वा सम्पर्कबाट उद्धृत गर्नुहोस् तपाईंले प्रस्तुत गर्नुभएको जानकारीलाई विश्वमा लोकतन्त्रको विकासलाई समझ्ने यात्रामा मलाई मदत गर्नेछ। म यी प्रश्नहरूका उत्तरहरूलाई आगामी किसिमका पत्रकारिताका माध्यमबाट प्राप्त गर्ने उम्मेद गर्दछु धन्यवाद गर्दछु र तपाईंको सहयोगका लागि धन्यवाद गर्दछु।
सदर,
[तपाईंको नाम]
अभ्यास
१. विश्वमा लोकतान्त्रिक आन्दोलन हुनुका कारणहरू उल्लेख गर्नुहोस्।
Ans:विश्वमा लोकतान्त्रिक आन्दोलनहरूका कारणहरू कई छन् र यी कारणहरूले समान्यतया विभिन्न स्थानीय, राष्ट्रिय, राजनैतिक, आर्थिक र सामाजिक संकटहरूलाई छान्नुपर्छ। यहाँ केही महत्वपूर्ण कारणहरूको संक्षेपमा उल्लेख गर्ने छु:
1. नागरिक स्वतन्त्रता र मानवाधिकार: लोकतान्त्रिक आन्दोलनहरूले नागरिक स्वतन्त्रता र मानवाधिकारको महत्वलाई उजागर गर्नुभएको छ। लोकतान्त्रिक संविधान, स्वतन्त्र मताधिकार, स्वतन्त्र प्रेस, संघठनको अधिकार र न्यायिक प्रणालीका माध्यमबाट नागरिकहरूलाई सशक्त बनाउने प्रयास गरिएको हुन्छ।
2. अराजकता र विनाशकारी शासन: कुनै देशमा अराजकता, अधिकारवाद वा विनाशकारी शासनले जनमानसिकतालाई अपाराधिक बनउँछ यसैले लोकतान्त्रिक आन्दोलनहरू उत्पन्न भएका हुन्छन् जुन जनमानसिकताको रक्षा गर्ने राजनीतिक प्रक्रियाको माध्यमबाट विरोध प्रदर्शन, सत्यनिष्ठा, गणतन्त्र र सामान्य जनताको हितका लागि लडाइ गर्ने हुन्छ।
3.अर्थिक असमानता र भ्रष्टाचार:अर्थिक असमानता,भ्रष्टाचार र अव्यवस्थाप्रणालीका कारणले पनि लोकतान्त्रिक आन्दोलनहरू उत्पन्न भएका हुन्छन्। जनताले अर्थिक न्याय,वित्तीय प्रशासन,सार्वजनिक सुविधाका समान उपभोग,राजनीतिक औद्योगिकी र विदेशी निवेशको संरक्षण आदि विषयमा आवाज उठाउन चाहन्छन्।
4. राष्ट्रियता र सामान्य जनताको अवहेलना: लोकतान्त्रिक आन्दोलनहरूले राष्ट्रियता र सामान्य जनताको अवहेलनालाई पनि जडान गर्न सक्छन्। यसमा जातिय, धर्मिय, भाषाई वा सांस्कृतिक असाम्यताको कारणले उत्पन्न भएको संकटहरूको समाधानका लागि लोकतान्त्रिकता राजनीतिक औद्योगिकी र नीतिका माध्यमबाट जनताको सशक्तिकरण गर्न प्रेरित गर्छ।
5. विदेशी आघात र साम्राज्यवाद: विदेशी आघात, साम्राज्यवाद र बाह्य राजनीतिक प्रभावको कारणले पनि लोकतान्त्रिक आन्दोलनहरू उत्पन्न भएका हुन्छन्। लोकतान्त्रिकताले जनताले आफ्नो निजीता, राष्ट्रिय सम्पत्ति र संसाधनहरूको संरक्षण र न्यायसंगत वितरणका लागि लड्न शक्तिदायी बनाउँछ।
२.एक देशमा भएको परिवर्तनको प्रभाव अरू देशमा पनि पर्दछ भन्ने सन्दर्भलाई उदाहरणसहित प्रस्तुत गर्नुहोस्।
Ans:निश्चितता नभएमा केही उदाहरणहरू आगमन्तरमा बदलिन सक्छन्, तर यसमा केही उदाहरणहरू छन्:
1. फ्रान्सको क्रान्तिकाल: १७८९ मा फ्रान्समा साम्राज्यवाद र सामान्य जनताको विरोधमा फ्रान्सी क्रान्तिकाल घटेको थियो। यस आन्दोलनले राष्ट्रियता, स्वतन्त्रता, नागरिक स्वतन्त्रता, न्यायसंगतता,आर्थिक परिवर्तन र सामाजिक बदलावलाई लोकतान्त्रिक आदर्शका रूपमा फैलाएको थियो। यसपछि फ्रान्सी क्रान्तिकालले विश्वभरी लोकतान्त्रिक आन्दोलनहरूमा प्रभाव पार्ने थालियो।
2. अमेरिकाको स्वतन्त्रता आन्दोलन: १७७६ मा अमेरिकामा स्वतन्त्रता आन्दोलन घटेको थियो जसले ब्रिटिश साम्राज्यवादमा बसेका थिएका तत्कालीन कोलोनिहरूको आवाज उठाएको थियो। यसले विश्वभरी लोकतान्त्रिक मुद्दालाई प्रेरित गर्यो र अन्य देशहरूमा पनि स्वतन्त्रता आन्दोलनहरूमा प्रभाव पार्ने थालियो।
3.अरब सुप्रसिद्ध आन्दोलन:२०१० मा अरब देशहरूमा आरब सुप्रसिद्ध आन्दोलन (आरब स्प्रिङ्ग) घटेको थियो। यस आन्दोलनले राजनीतिक, सामाजिक,आर्थिक र सांस्कृतिक परिवर्तनलाई लागू गर्ने उच्चतम माध्यममा उठाएको थियोयसपछि यस आन्दोलनले पश्चिमी र पूर्वी देशहरूमा पनि राजनीतिक विप्लवहरू र सामाजिक परिवर्तनहरूमा प्रभाव पार्ने थालियो।
The End
For downloading the pdf link is given below.
आधुनिक बिस्वमा लोकतन्त्र विकास बेलायत बाट भएको मानिन्छ। १५ जुन १२१५ मा बेलायत का राजा जोनले म्याग्नाकार्ट पारित गरेका थिए। येसमा राजाले कानुनअनुसार शासन गर्नु पर्छ र आफ्नो इक्ष्य ले गर्न पैदैना बहन्ने लेखेको थियो। बेलायतको गृहयुद्द (सन् १६४३-१६६१) पछि राजनेतिक दल टोरी र हविग को इस्थापना भयो। सन् १६७९ वा बेलायत ले बन्दि प्रताक्छिकरण (Act Of Habeas Corpus) पास गर्यो जसमा गैरकानुनी किसिमबाट थुनामा राख्न न पाइने व्यवस्था थियो। सन् १६८८-७९ मा बेलायत को संसद र राजाको बिचमा सक्ति क निम्ति संगर्सा भयो। यस संघर्सलाई गौरबमय क्रान्ति वा रक्तहीन क्रान्ति भानिन्छ।यसमा राजाको हर भयो र संसद को बिजयी भयो। यसमा बेलायती राजा जेम्स दित्वतिलाई निस्कासित गरि येनिकी छोरी मेरी र पति विलियम लाई संयुक्त रुपमा गद्दीमा राखियो ,सन् १६८९ मा बेलायतको संसद ले बिल अफ रिट्स पास गर्यो। यसले बेलायतका प्रथम प्रधानमन्त्री भए। बेलायतमा भएको गौरबमय क्रान्ति को प्रभाब अमेरिका र फ्रान्स मा पर्यो।
