if you are wondering where to get notes of social studies class 11 then you are at the right place.
एकाई ३
जीवनोपयोगी सिप
पाठ १
निर्णय प्रक्रिया
क्रियाकलाप
१. आफ्नो घरपरिवारमा आइपरेका विभिन्न प्रकारका समस्याहरूको सूची तयार गरी कक्षाकोठामा साथीहरूसँग छलफल गर्नुहोस् । सबैका समस्याहरू उस्तै प्रकारका छन्, छैनन् जानकारी लिनुहोस् र आगामी दिनमा कुनै एक घरायसी समस्या समाधानका लागि गरिने निर्णयका लागि विकल्पहरूको खोजी गर्नुहोस्।
Ans:यहां केहि घरायसी समस्याहरूको सूची दिइएको छ:
1.वित्तीय समस्याहरू: बजारी अवस्था, कर्जा, बचत योजना, वित्तीय योजनाहरू, आर्थिक प्रबन्धन, आर्थिक स्थिति आदि।
2.स्वास्थ्य समस्याहरू: दैहिक स्वास्थ्य, मानसिक स्वास्थ्य, औषधि, आहार, व्यायाम, नियमित चेकअप, स्वास्थ्य संरक्षण, बीमा योजना आदि।
3.पारिवारिक समस्याहरू: संघटित समय बिताउन, समानुभूति, बन्धन, संचार समस्या, परस्परी संबंध, विवाहिता समस्या, सम्बन्धिताहरूसँग समझदारी, परिवार नियोजन, आपसी सहभागिता आदि।
4.शैक्षिक समस्याहरू: छात्रहरूको शिक्षा, पढाइ, पाठ, प्रगति, परामर्श, पठन-पाठन योजना, कार्यक्रमहरू, संस्थान चयन, पाठ्यक्रम वा पेशागत मार्गदर्शनका लागि सहायता आदि।
5.घरायसी सुरक्षा: घरको सुरक्षा योजना, चोरीबाट सुरक्षा, आग बाट सुरक्षा, विदेशबाट आइपरेको सुरक्षा, अपराधको निरोपण, सुरक्षा उपकरणहरू, सुरक्षा जागिर आदि।
२.विद्यालय व्यवस्थापन समितिले विद्यालयको व्यवस्थापनका सम्बन्धमा एक वर्षभित्र गरेका विभिन्न निर्णयहरूको सूची तयार गरी त्यस्तो निर्णय लिनुपर्ने कारण सम्बन्धमा जानकारी लिनुहोस् । उपयुक्त निर्णयका लागि अन्य सम्भाव्य विकल्पहरू के के हुन सक्थे ? सो सम्बन्धमा कक्षामा छलफल गरी सुझावहरू तयार गर्नुहोस्।
Ans:विद्यालय व्यवस्थापन समितिले विद्यालयको व्यवस्थापनका सम्बन्धमा निर्णयहरू लिने भएको वर्षभित्रका विभिन्न निर्णयहरूको सूची तयार गर्न सक्छौं। यसका लागि निम्नलिखित विषयहरूलाई विचार गर्न सक्नुहुन्छ:
1. पाठ्यक्रम वा कक्षाको अद्यावधिकरण: नयाँ अद्यावधिकृत पाठ्यक्रम वा कक्षाको निर्धारण गर्ने निर्णयहरू। ताजा शैक्षिक आवश्यकताहरूलाई ध्यानमा राखी पाठ्यक्रमको मान्यता र योग्यता निर्धारण गर्न सक्नुहुन्छ।
2. सामग्री वा उपकरणको विकास: नयाँ सामग्री वा उपकरणको विकास गर्ने निर्णयहरू। शिक्षार्थीहरूका शैक्षिक आवश्यकताहरूलाई पूरा गर्न योग्य सामग्री र उपकरणहरूको विकास गर्न सक्नुहुन्छ।
3. विद्यालय संरचना र संसाधनको सम्पादन: विद्यालयको संरचना र संसाधनको सम्पादन गर्ने निर्णयहरू। उपयुक्त शिक्षा तथा पाठयोजना गर्न आवश्यक संरचना, सुविधा, औचित्य र संसाधनहरू प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ।
4. शिक्षकहरूको तालिम र प्रशिक्षण: शिक्षकहरूको नयाँ तालिम र प्रशिक्षणको निर्णयहरू। शिक्षकहरूको क्षमता, नवीनता, र पेशेवर कौशलहरूलाई विकास गर्न सक्नुहुन्छ।
5. विद्यालयको प्रबंधन र नियमितता: विद्यालयको प्रबंधन र नियमितता सम्बन्धी निर्णयहरू। प्रबंधनका लागि निर्दिष्ट नीतिहरू, दिशानिर्देशन, प्रक्रियाहरू, रेमेडिएशन योजना, आनुगमन र मूल्याङ्कनका निर्णयहरू गर्न सक्नुहुन्छ।
३. तपाईंले आफूले गरेका तर कार्यान्वयन वा लागु गर्न नसकिएका निर्णयहरूको सूची तयार गर्नुहोस् । साथै उक्त निर्णयहरू कार्यान्वयन गर्न नसक्नुका कारणहरू खोजी गरी नयाँ विकल्प पहिचान गर्नुहोस् र त्यसको कार्यान्वयन गर्नुहोस्।
Ans:यहाँ छ सूची:
1. शिक्षा प्रणालीमा परिवर्तन गर्ने प्रक्रिया अझै समाप्त नभएको
2. अप्रचलित विद्यालय नीति वा निर्देशिका
3. शिक्षाकर्मीहरूको संख्यामा अभाव वा अप्रचलित भर्ना प्रक्रिया
4. पाठयोजना र पाठयात्रामा असमर्थता
5. प्रयोगशालाहरू, सुविधाहरू र पुस्तकालयहरूको अभाव वा अप्रचलितता
6. छात्रहरूको समृद्धिको लागि उपयुक्त उपकरणहरूको अभाव वा अप्रचलितता
यस सूचीमा उल्लेख गरिएका समस्याहरूलाई निवारण गर्नका लागि तलको विकल्पहरू पहिचान गर्न सक्नुहुन्छ:
1. संगठनात्मक प्रणालीमा परिवर्तन गर्ने
2. नयाँ नीति वा निर्देशिका विकसित गर्ने
3. अभाव भर्ना प्रक्रिया सुधार्ने र संख्यामा वृद्धि गर्ने
4. पाठयोजना र पाठयात्रा प्रक्रिया मा सुधार गर्ने
5. प्रयोगशालाहरू, सुविधाहरू र पुस्तकालयहरू विकसित गर्ने वा अप्रचलितता समाप्त गर्ने
6. उपयुक्त उपकरणहरूको अभाव दूर गर्ने
यी विकल्पहरूले विद्यालय व्यवस्थापन समितिको कार्यान्वयनलाई सुधार्न र समस्याहरूलाई हल गर्न मद्दत गर्न सक्छन्। यसले शिक्षा सेवाहरूलाई अझ अच्छा बनाउन र छात्रहरूको शिक्षा अनुभवलाई सुधार्न मद्दत गर्न सक्छ।
अभ्यास
१. निर्णय निर्माणको परिचय दिनुहोस् ।
Ans:निर्णय निर्माण वा निर्णय संकलन भनेको एक प्रक्रिया हो जसले संगठन वा व्यक्तिलाई विभिन्न विकल्पहरूबाट चयन गर्न र निर्णय गर्न मद्दत गर्छ। यसले समस्याहरूको अध्ययन गर्न, उपलब्ध जानकारीको आधारमा विचार-विमर्श गर्न र उचित समाधानहरू प्रस्ताव गर्न मद्दत गर्छ।
२. निर्णय निर्माणका प्रकारहरू उदाहरणसहित वर्णन गर्नुहोस्।
Ans:निर्णय निर्माणका विभिन्न प्रकारहरू छन् जुनसुकै संगठन वा व्यक्तिले आफूले आवश्यकता अनुसार प्रयोग गर्न सक्छन्। यहाँ केही प्रमुख निर्णय निर्माणका प्रकारहरूको उदाहरण दिइएको छ:
1. वित्तीय निर्णय: वित्तीय निर्णय व्यवस्थापनमा अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ। उदाहरणका लागि, कम्पनीले नयाँ परियोजना विकसित गर्ने वा वित्तीय निवेशको लागि सहयोग खोज्ने निर्णय गर्न सक्छ।
2. मार्केटिङ्ग निर्णय: उद्योगमा विपणन र संवर्धनमा सम्बन्धित निर्णयहरू प्रयोग गरिन्छ। उदाहरणका लागि, उत्पादन वा सेवाको पदार्थीकरण, बाजार विस्तार, मार्केटिङ्ग अभियान, उत्पादन र विपणन योजना, आदि निर्णय गर्न सक्छ।
3. मानव संसाधन निर्णय: मानव संसाधन सम्बन्धी निर्णय व्यवस्थापनमा महत्वपूर्ण हुन्छ। कर्मचारी चयन, पदोन्नति, प्रशिक्षण, तलब निर्धारण, कर्मचारी सन्तोष, रोजगारी नीति, आदि सम्बन्धित निर्णयहरू उदाहरण हुन्।
4. तकनिकी निर्णय: प्रयोगशाला, तकनिकी साधन र सुविधाहरूको विकास र संचालन सम्बन्धी निर्णयहरू प्रयोग गरिन्छ। यसमा उदाहरणका रूपमा, नयाँ संचालन प्रक्रिया, सुरक्षा प्रोटोकल, सूचना प्रणालीका निर्णय, तकनिकी उपकरणहरूको खरिद, आदि समावेश हुन्छन्।
5. रणनीतिक निर्णय: कम्पनीका लक्ष्य, रणनीति, विस्तार योजना, साझेदारी, विपणन र बिक्री नीति, आदि सम्बन्धित निर्णयहरू प्रयोग गरिन्छ।
३. निर्णय गर्दा ध्यान दिनुपर्ने कुराहरूको सूची तयार गर्नुहोस्।
Ans:निर्णय गर्दा ध्यान दिनुपर्ने कुराहरूलाई ध्यानमा राख्ने सूची निम्नलिखित हुन सक्छ:
1.विश्लेषण: उपलब्ध डाटा, तथ्य र जानकारीलाई विश्लेषण गर्नुपर्ने।
2.स्वामित्व: समस्याको स्वरूप र स्वामित्वलाई निर्धारण गर्नुपर्ने।
3.विकल्पहरूको मूल्याङ्कन: विभिन्न विकल्पहरूको मूल्याङ्कन, लाभहरू, हानिहरू, र सम्भावित परिणामहरूको मूल्याङ्कन गर्नुपर्ने।
4.समीक्षा: निर्णयलाई पूर्वमा लिईएका निर्णयहरूको समीक्षा गर्नुपर्ने।
5.सहभागिता: सबै आवश्यक स्तरका लोगहरूको सहभागितालाई ध्यानमा राख्नुपर्ने।
6.समय-प्रबन्धन: उपलब्ध समयको प्रयोग र व्यवस्थापनलाई ध्यानमा राख्नुपर्ने।
7.सामरिकता: निर्णयले संगठनिक लक्ष्य र मिशनसँग सामरिकता बनाएको हुनुपर्छ।
8.परिणामस्वरूप: निर्णयले प्राप्त गर्ने परिणामहरूको पूर्वानुमान गर्नुपर्ने।
४. “निर्णय निर्माण जटिल र व्यावहारिक काम हो।" यस भनाइलाई आफ्ना तर्कले पुष्टि गर्नुहोस्।
Ans:अन्योन्य बाधाहरू: विभिन्न मतभेद, अभिप्रेति, औपचारिकता, विश्वासघात, व्यक्तिगत प्राथमिकता र निर्णयका प्रभावहरूले निर्णय निर्माणलाई जटिल बनाउन सक्छन्।
1.समायोजन र विपरीतताहरू: निर्णय निर्माणमा विभिन्न पक्षहरूका मतभेद, आकलनीयता, विपरीतता र प्राथमिकताहरूले जटिलता पैदा गर्छन्। सामान्यतया, यस्ता विपरीतताहरूले निर्णयलाई अनिश्चितताको मार्गमा प्रवृद्धि गराउँछन्।
2.निर्णयको प्रभाव: निर्णयले संगठनमा अस्थायी वा स्थायी परिवर्तनहरू, संघटना र साझेदारी, विभाजन र समेकन, स्रोत व्यवस्थापन, कार्यविधि र दायित्वको पुनरावलोकन, रणनीति तथा संचालनको प्रभाव गर्छ। यो सबै प्रभावहरूले निर्णय निर्माणलाई जटिल र व्यावहारिक बनाउँछन्।
3.गुणस्तरीय परिणाम: निर्णय निर्माणले प्राथमिकताहरूको निर्धारण, आवश्यकताहरूको मोल लगाउने, परिमार्जन र उन्नति गर्ने, समय र संसाधनको प्रबन्धन, सक्रिय संघटना र कर्तव्यानुष्ठानमा सुधार गर्ने गर्दछ। यो प्रक्रियाले निर्णय निर्माणलाई जटिल बनाउँदैन, तर व्यावहारिक र उच्च गुणस्तरीय परिणामहरू प्राप्त गर्न मद्दत गर्छ।
Some Popular Tags: