एकाई ४|| पाठ ३ || Class 11 Social Studies Notes

 if you are wondering where to get notes of social studies class 11 then you are at the right place.
"Grow your education through Mantra Notes solution, notes, guide, question model"

एकाई- ४

पाठ -  ३

कृषि युगको सुरुआत र विकास

क्रियाकलाप

१.प्राचीन कृषि प्रणाली र आधुनिक कृषि प्रणालीका समानता एवम् भिन्नताहरू सम्बन्धमा समूहमा छलफल गर्नुहोस्।

Ans:

• प्राचीन कृषि प्रणाली:
• प्राथमिक रूपमा खेती विघटन हुने ठाउँहरूको प्रयोग।
• नियमित जलवायु, प्राकृतिक उपयोगी प्राथमिकता, र पानीको उपलब्धता अत्यधिक आवश्यक।
• गाई, भैंसी, घोडा जस्ता पशुहरूको उपयोग खेतीका लागि।
• बासो, धान, गहुँ, अदुवा जस्ता मूल्यवान संयंत्रहरूको उपयोग।
• कृषि संगठनको मुख्यतम रूपमा परिवार प्रणाली, जसमा परिवारले खेती सम्पादन गर्दछ।
• आधुनिक कृषि प्रणाली:
• सञ्चालनको आधारमा मशीनरी र प्रौद्योगिकीको विशेषता।
• केटी-बुवाको द्वारा संचालित औजार र उपकरणहरूको प्रयोग।
• केटी-बुवाको बजार अनुकूल उत्पादन गर्ने लक्ष्यमा।
• मोटरीकृषि, पानी सिंचाइ, औद्योगिक किसानी, उच्च उत्पादनताका हाते-बस्ते खेती, जीवाणु विज्ञान, जेनेटिक इन्जिनियरिङ्ग जस्ता प्रगतिशील प्रव िधिहरूको प्रयोग।
• कृषि संगठनको मुख्यतम रूपमा व्यापारिक किसानी, बृद्धि निर्माण औद्योगिकता, वित्तीय प्रणाली, र विज्ञान र संगठनताको उपयोग।

२. कृषि युगको सुरुआत र विकासका सम्बन्धमा कक्षामा साथीहरूबिच छलफल गरी बुंदा टिपोट गर्नुहोस्।

 Ans:कृषि युग मानव समाजको विकासमा एक महत्वपूर्ण पड़ाव हो। यसले मानवहरूलाई वनस्पति र पशुहरूलाई पालन गर्ने बाटोमा ल्याएर खेती विकास गर्ने व्यवस्थापनको आधार रहेको छ। कृषि युगको सुरुआतले मानवलाई खाद्य सामग्रीहरूको उपलब्धतामा आधारित आधार रहेको छ। यसले निष्पक्ष वातावरणमा रही प्राकृतिक रूपमा प्रगतिशील खेतीको विकास गर्नु थालेको छ।

 

कृषि युगको सुरुआतले मानवलाई खाद्य सामग्रीहरूको उपलब्धतामा आधारित आधार रहेको छ। यसले निष्पक्ष वातावरणमा रही प्राकृतिक रूपमा प्रगतिशील खेतीको विकास गर्नु थालेको छ।

 

कृषि युगले खेती व्यवस्थापनको रूपमा व्यापारिक, सामाजिक, आर्थिक, र सांस्कृतिक परिवर्तनहरूलाई प्रेरित गर्यो। मानवहरूले उत्पादन सम्बन्धि तकनीक, खाद्य संस्कृति, विज्ञान र प्रौद्योगिकीको प्रयोग गर्न सक्ने शुरुआत गरेका थिए। यसकारणले खेतीको उत्पादनतालाई वृद्धि ग

 

राएको छ। खाद्य सुरक्षा, आर्थिक विकास, वातावरणीय समस्याहरूको समाधान, र सामाजिक संरचना मानव समाजलाई खूब सुविधा पुर्याउने गरेको छ।

 

कृषि युगले आदिम मानवलाई उच्च जीवनशैलीबाट बदलेर आधुनिक समाजको नींव रहेको छ। यसले मानवलाई स्थानीयता बाटोमा आधारित अर्थव्यवस्था, संघटित नगरी जीवन, विद्युत उत्पादन, वाणिज्यिक सम्पर्क, र वैज्ञानिक अग्रणीतामा प्रभाव प्रदान गरेको छ।

 

 कृषि युग एउटा सुरुआतिको पड़ाव हो जसले मानव समाजलाई खाद्य सुरक्षा, आर्थिक विकास, वातावरणीय समस्याहरूको समाधान, र सामाजिक संरचनालाई प्रभावित गरेको छ। यसले मानवलाई आधुनिक समाजको आधार बनाएको छ जसले उच्च जीवनशैली, सामाजिक संगठन, विज्ञान र प्रौद्योगिकीको प्रयोग, र सुविधामा वृद्धि गराएको छ।

 

३. कृषि युग अन्तिम अवस्थातिर आइपुग्दा धेरै जमिनको मालिकका रूपमा भूमिपतिहरू रहेका थिए । धेरै किसान र भूदासहरूको अवस्था दयनीय थियो । उनीहरू भूमिपतिबाट बढी शोषणमा परेका थिए । यस समाजलाई सामन्ती समाज भनिन्छ। यस समाजका थप विशेषता खोजी गरी कक्षामा प्रस्तुत गर्नुहोस्।

 

Ans:कृषि युगको सामन्ती समाजमा कई विशेषताहरू थिए। यस समाजमा राजाहरू वा महाराजाहरूले शक्ति रहेको थियो र तिनीहरूले भूमिपतिहरूलाई सम्पत्ति रूपमा प्राप्त गरेका थिए। किसानहरूले उनीहरूको खेती जमिन खेती गर्दा बाध्यताहरू अनुभव गर्नुपर्थ्यो र उनीहरूले अन्य कार्यहरूको लागि आफ्नो समय र श्रम छोड्नुपर्थ्यो।

 

सामन्ती समाजमा समाजशास्त्रीहरूले यसका अन्य विशेषताहरूलाई पनि पहिचानेका छन्। यस समाजमा विभाजन, समाजिक वर्गभेद, शोषण, श्रमशास्त्रीय संबंध, राजनीतिक शक्ति, औद्योगिक विकास, र संस्कृतिक प्रथाहरूको विस्तार आदि विषयहरू थिए।

 

सामन्ती समाजमा किसानहरूको अवस्था दयनीय थियो, किनकि उनीहरूले धेरै भूमिपतिबाट शोषण र अन्य प्रकोपहरू भोगेका थिए। त्यसैले, यो समाजले भूमिपतिहरूलाई अर्थव्यवस्थालाई प्रभावित गर्ने शक्ति रूपमा प्रयोग गर्ने गरेको छ।

 

अभ्यास

१. 'नवपाषण युगलाई नै कृषि युगको सुरुवात मानिन्छ।' तर्क दिनुहोस् ।

Ans: नवपाषण युगलाई नै कृषि युगको सुरुवात मानिन्छ। नवपाषण युग, मानव इतिहासमा एक महत्वपूर्ण पड़ाव हो जसमा नागरिकता जीवनशैलीका लागि उपयुक्त कृषि प्रणालीहरूको प्रयोग हुन सुरु भयो। यस पर्यायमा, मानवले प्राकृतिक उत्पादनको सिद्धान्तमा आधारित पक्षीको पालना, बुइँदो, पशुपालन, खेती, राष्ट्रीयकरण आदि गर्ने थाले। यो युगले मानव समाजलाई आधुनिक संसाधनोंको प्रयोग गर्न, खाद्य सुरक्षा बढाउन, अर्थिक विकास सुचारु गर्न, वातावरणीय समस्याहरूको समाधान गर्न, र समाजिक संरचनामा सुधार गर्न सहायता पुर्याउने गरेको थियो। यसले मानव समाजमा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्यायो र समाजिक, आर्थिक, राजनैतिक, र सांस्कृतिक दृष्टिबाट नयाँ दृष्टिकोण खोलेको थियो।

 

२. 'कृषि युग व्यवस्थित बसोबास र सभ्य जीवन विकासको जग हो।' पुष्टि गर्नुहोस्।

Ans:कृषि युग व्यवस्थित बसोबास र सभ्य जीवन विकासको जग हो किन भने कृषि युग व्यवस्थित बसोबास र सभ्य जीवन विकासको एक महत्वपूर्ण जग हो। कृषि युगले मानव समाजमा कृषि प्रणालीको आरम्भ र संचालन गर्न सक्षम बनाएको थियो। यसका साथै, बसोबासको सञ्चालन र व्यवस्थापनले समाजलाई नियमितता, सुरक्षा, संघटनता, औद्योगिकीकरण, सामाजिक पद्धतिको सुधार, आर्थिक विकास र कल्याण सुनिश्चित गर्न सहयोग पुर्याएको थियो। यसले मानव समाजलाई संरचित र अग्रणी बनाएको थियो, जसले उच्चतम सभ्यता, विचारशीलता, विज्ञान र प्रौद्योगिकीको विकासलाई समर्थन गर्न सहयोग पुर्याएको थियो

 

 

३. मेसोपोटामियाको कृषि क्रियाकलापका बारेमा छोटो चर्चा गर्नुहोस्।

Ans:मेसोपोटामिया, आधुनिक इराकको मध्य एशियाई भू-मध्यभागमा स्थित एक प्राचीन सभ्यता थियो। यसलाई "नदीहरूको देश" भनेर पनि चिनिन्छ। मेसोपोटामियामा त्रिभुवनी सभ्यता थियो जसले योनिरेखा बागदान गर्दथ्यो।

 

मेसोपोटामियामा कृषि व्यवस्था विकसित भएको थियो र यसले खेतीको विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो। यसका लागि, मेसोपोटामियाले नदीहरूका निस्तारणलाई प्रयोग गर्यो र वार्षिक ढलानमा तराईको बाढीको निम्ति निर्माण गरिएको थियो। खेतीका लागि उपयुक्त जलस्रोतहरूलाई नियन्त्रण गर्न सुनिश्चित गरिन्थ्यो। उच्च अन्न उत्पादनको लागि खेती र बागबाट बनाइएका जलस्रोतहरूले सबै आवश्यकताहरूलाई पूरा गर्दथे।

 

मेसोपोटामियामा कृषि प्रणालीले बढी मात्रामा खाद्य उत्पादनको समर्थन गर्दथ्यो र यसले जनसंख्याको वृद्धि र समाजिक व्यवस्थापनको आधार बनाएको थियो। कृषि प्रणालीले अन्न उत्पादनको संग्रह, गोदाम, वितरण, व्यापार र वित्तीय व्यवस्थापनको आधार प्रदान गर्थ्यो। यसले समाजमा व्यापार, व्यापारिक विनिमय, श्रम विभाजन, कारखानाको स्थापना, आर्थिक विकास र कल्याणको समर्थन गर्थ्यो।

 

मेसोपोटामियाको कृषि क्रियाकलापले यस एशियाई क्षेत्रमा आर्थिक, सांस्कृतिक, राजनीतिक र वैज्ञानिक विकासको महत्वपूर्ण मोडल प्रदान गरेको थियो। यसले सभ्यता र संस्कृतिको विकासलाई प्रेरित गरेको थियो र यो पृथ्वीमा मानवताका लागि एक महत्वपूर्ण प्रवृत्ति थियो।

 

 

४. कृषि युगको विकाससँगै समाजमा असमान वर्गहरू विकास हुँदै गएको प्रसङ्गलाई जोड्दै वर्तमान समयमा विकासले ल्याएको सामाजिक असमानताको व्याख्या गर्नुहोस्।

Ans:कृषि युगको विकासले समाजमा विभिन्न असमानताको उत्पत्ति गरेको हो। यसले वर्गीय विभेद, संस्कृतिक असमानता, आर्थिक असमानता, राजनीतिक असमानता, शक्ति असमानता, जातीय असमानता, लिंग असमानता, औद्योगिक असमानता, जनसंख्याको असमानता, औषधीय असमानता, शिक्षामा असमानता, भूमिपूर्व असमानता आदि असमानताहरूको प्रसार गरेको थियो।

 

कृषि युगको प्रारम्भिक दिनहरूमा, खेती र पशुपालनका प्रणालीको विकासले जमिनको मालिकीले अर्जित गर्न सकेको धन र अन्नको संचयलाई बढाएको थियो। यसको परिणामस्वरूप, कुशल किसानहरूले धेरै उत्पादन गर्न सक्ने थिए भनेर प्राकृतिक आपदाहरूको प्रभावले पनि संघर्ष गर्न सकेको थियो। त्यसपछि, किसानहरूले धेरै मात्रामा खाद्य उत्पादन गर्न सकेका थिए भनेर प्रभावशाली थियो।

 

यसकारण, वर्तमान समयमा कृषि युगको विकासले असमानताको वृद्धि गर्न सकेको छ। आर्थिक विकासले धनी र गरिबको असमानतालाई वृद्धि गराएको छ। त्यसैले, आर्थिक विकासमा पहुँच नपाएका लोगहरूले आफ्नो आर्थिक अवस्थाको कमजोरीमा रहेका छन्। सोचिएको प्रमुख कारणहरूमा जनसंख्याको वृद्धि, खाद्य सुरक्षामा असमर्थता, कृषि उत्पादनमा असमानता, आर्थिक विकासका विभिन्न केन्द्रहरूको असमान वितरण र शक्तिको असमान वितरण आदि छन्।

 

यस्तै असमानताहरू आधुनिक समाजमा विद्यमान छन् र यसले आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक र सांस्कृतिक असमानताको जन्म गर्दछ। आर्थिक विकासले निजीकरण, विद्युतीकरण, वाणिज्यिकरण, औद्योगिकरण, आर्थिक संघटन, विदेशी निवेश, विपणन तथा वित्तीय प्रवृत्तिहरूमा असामान्य वृद्धि गराएको छ। यसका परिणामस्वरूप, केन्द्रित शक्तिका हस्तक्षेप, आर्थिक असमानता, वर्गीय असमानता, जातीय असमानता, लिंग असमानता, जनसंख्याको असमानता, सामाजिक विलुप्तिहरू, असंगठित क्षेत्रमा काम गर्ने लागूका अस्तित्वमा कमजोरी, आर्थिक विस्तारको असमान वितरण, सामाजिक विरोध, संघर्ष र असंगठितताको वृद्धि भएको छ।

 

यसरी, वर्तमान समयमा कृषि युगले आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक, जातीय, लिंग, वर्गीय र जनसंख्याको असमानता ल्याएको छ। यसले समाजमा विभेद, असमानता, संघर्ष, विरोध, न्यायहीनता र सामाजिक विलुप्तिहरूको मुद्दा उठाएको छ।

The End

Disclaimer: If you find any content within this blog that needs to be removed, please contact us through the provided "Contact Us" section. We will promptly take action to remove the content as soon as possible. Thank you for bringing it to our attention.

Some Popular Tags:

class 11 social studies
class 11 social studies note pdf
class 11 social studies note in Nepali
class 11 social studies note Unit 4